İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Boyutuyla Psikososyal Riskler

Doç. Dr. Murat KANDEMİR

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ  III

KISALTMALAR                V

GİRİŞ    1

BİRİNCİ BÖLÜM

İŞE BAĞLI PSİKOSOSYAL RİSKLERE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER

• 1.ÇALIŞMA VE SAĞLIK İLİŞKİSİ: SANAYİ TOPLUMUNDAN SANAYİ ÖTESİ TOPLUMA ÇALIŞMA KOŞULLARINDA YAŞANAN DEĞİŞİM VE DÖNÜŞÜM VE İŞ(ÇİNİN) SAĞLIĞI AÇISINDAN YENİ RİSKLER 5

I-Genel Olarak     5

II-Çalışma ve Sağlık İlişkisinde Geleneksel Yaklaşım: İşçinin Bedensel Sağlığı                6

III-Sanayi Toplumundan Sanayi Ötesi Topluma Çalışma İlişkilerinde Değişim ve 

     Dönüşüm ve Yeni Risk Faktörleri              9

1-Genel Olarak    9

2- Değişim ve Dönüşümün Temel Dinamikleri ve İş Organizasyonu ve Çalışma 

    Koşullarında Değişim    10

a-Temel Dinamikler           10

aa-Teknolojide Yaşanan Gelişmeler              10

bb-Ekonomik Kriz ve Rekabetin Küreselleşmesi        11

b- İş Organizasyonu ve Çalışma Koşullarında Değişim ve Dönüşüm    12

3-Değişim ve Dönüşümden Kaynaklanan Yeni Risk Faktörleri ve İş Sağlığına 

   Etkileri                15

a-Yeni Risk Faktörleri        15

b-Yeni Risk Faktörlerinin Etkisi: İş(çinin) Sağlığı  Açısından Tehditler ve

   Yeni Riskler       18

• 2. PSİKOSOSYAL RİSK KAVRAMI 21

I-Genel Olarak     21

II-Psikososyal Risklerin Kapsamı   21

1-Terminoloji       21

2-Tanım Sorunu 24

III- Değişken Boyutlu Bir Kavram Olarak Özellikleri                28

1-Genel Olarak    28

2- İş Yerindeki Sosyal İlişkilerden Kaynaklı Değişik Görünüm Şekilleri Açısından            30

a-Şiddet 31

aa-Genel Olarak  31

bb-İşyeri Şiddeti  32

b-İşe Bağlı Stres  36

c- Taciz 39

aa-Cinsel Taciz   39

bb-Psikolojik Taciz            43

d- Tükenmişlik    46

3-İşçinin Sağlığına Etkileri Açısından           47

4-İşletmeler ve Toplumsal Açıdan 51

5- Bileşenleri Arasındaki Karşılıklı Etkileşim               52

6-Hukuksal Açıdan Ölçülebilirliği: Sübjektif Nitelikleri             53

• 3.PSİKOSOSYAL RİSKLERE YÖNELİK BİR HUKUKSAL KABULÜN TEMEL DİNAMİKLERİ 55

I-Genel Olarak     53

II-İş İlişkisinin İşçinin Kişiliğine Bağlı Niteliği              55

1-Genel Olarak Kişi ve Kişilik Hakkı             55

2-İş Hukukunda Kişilik Haklarının Yeri ve Anlamı   57

a-İşçinin Korunması          57

b-İşçinin Kişiliğinin Tanınması ve İşçinin Kişilik Haklarının Anlamı    58

III-İş Sağlığı ve Güvenliği Alanında Yeni Yaklaşımlar: İş Sağlığı ve Güvenliği 

      Kavramında Genişleme              63

1-Genel Olarak    63

2-Uluslararası Alandaki Düzenlemelerin Etkisi           66

a-Birleşmiş Milletler Belgeleri           66

b- Uluslararası Çalışma Örgütü Sözleşmeleri               68

c-Avrupa Hukukunda       73

aa- Avrupa Konseyi Hukukunda   73

bb-  Avrupa Birliği Hukukunda       77

aaa-Anlaşmalar  77

bbb-  Direktifler   80

cc-Psikososyal Riskler ve Birlik Hukukunun Konuya Yaklaşımı           84

aaa- Çerçeve Anlaşmalar 85

aaaa- İşe Bağlı Stres Konusundaki Çerçeve Anlaşma              85

bbbb-İşyerinde Taciz ve Şiddet Konusunda Çerçeve Anlaşma              87

bbb- İşyerindeki Risklerle Mücadele Hakkındaki Komisyon Stratejisi 88

d-Uluslararası ve Bölgesel Örgüt ve Kuruluşların Etkisi            90

3-Bazı Yabancı Ülke Hukuklarında Hukuki Düzenlemeler ve Yaklaşımlar       93

a-Genel Olarak    93

b- Belçika             93

c-Fransa                96

d-Almanya           97

e-Diğer Bazı Ülkelerde       100

4-Türk Hukukunda            102

İKİNCİ BÖLÜM

TÜRK HUKUKUNDA İŞE BAĞLI PSİKOSOSYAL RİSKLER

• 4. İŞ HUKUKU AÇISINDAN 109

I- Genel Olarak İşe Bağlı Psikososyal Risklerin Hukukumuzdaki Yeri  109

II- İşverenin Gözetme Borcu           110

1-Genel Olarak    110

2-İşçiyi Gözetme Borcunun Kapsamı           112

a-İşçinin Kişiliğini Koruma Borcu   112

aa-Tacize Karşı Koruma  117

aaa-Psikolojik Tacize Karşı Koruma             118

bbb- Cinsel Tacize Karşı Koruma   123

bb- Kişisel Verilerin Korunması       127

cc-Ev Düzeni İçinde Çalışmada     132

b-İş Sağlığı ve Güvenliğini Sağlama Yükümü             132

aa-Genel Olarak  132

bb-Yükümlülüğün Genel Çerçevesi                135

aaa-Gerekli Her Türlü Önlemi Almak            135

bbb-Alınan Önlemleri İzleme ve Denetleme                136

ccc-  Bilgilendirmek ve Eğitmek      137

ddd-Risk Değerlendirmesini Gerçekleştirmek               139

aaaa-Genel Olarak             139

bbbb-Risk Değerlendirmesi Yapılma Süreci 141

cccc-Değerlendirmede Dikkate Alınacak Hususlar    142

aaaaa-Belirli Risklerden Etkilenecek Çalışanların Durumu     143

bbbbb-Kullanılacak İş Ekipmanı ve Kimyasal Maddelerin Seçimi

          ve İşyerinin Tertip ve Düzeni 143

ccccc- Özel Olarak Korunması Gereken Çalışanların Durumu               144

dddd- Kontrol, Ölçüm, İnceleme ve Araştırma Yapılması       144

eeee- Değerlendirme Sonucu            144

ffff-Risklerin Yeniden Değerlendirilmesi       145

eee- Çalışanın İşe Uygunluğunu Dikkate Alma ve Sağlık Gözetimine

        Tabi Tutma  145

fff- Özel Tehlike Bulunan Yerlere Girilmesini Önleme               146

ggg-Diğer Bazı Yükümlülükler        147

cc-Yükümlülüğe Uygulanacak Genel Esaslar              147

aaa-Risklerden Kaçınma ve Kaçınılması Mümkün Olmayan Riskleri

       Analiz Etmek               148

bbb- Risklerle Kaynağında Mücadele           148

ccc- İşin Kişiye Uygun Hale Getirilmesi         149

ddd- Teknik Gelişmelere Uyum Sağlama     149

eee- Daha Az Tehlikeli Olanla Değiştirme     150

fff- Genel Bir Önleme Politikası Geliştirme   150

dd-İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerini Yerine Getirme ve Organizasyon 

     Oluşturma Yükümlülüğü             151

aaa-Genel Olarak               151

bbb- İşyeri Hekimi ve İş Güvenliği Uzmanı Çalıştırma Yükümü           152

aaaa-Genel Olarak             152

bbbb-Görev ve Yetkilerinin Psikososyal Riskler Açısından  Değerlendirilmesi     153

ccc-İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Ortak Sağlık ve Güvenlik 

      Birimleri veya Toplum Sağlık Merkezinden Hizmet Alınarak 

     Sağlanması     159

ddd-İşyeri Sağlık  ve Güvenlik Birimi Kurma Yükümü             160

eee-İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu Kurma Yükümü   161

fff-Çalışan Temsilcilerinin Belirlenmesi ve Çalışanların Görüşlerinin 

    Alınarak Katılımlarının Sağlanması         164

3-Gözetme Borcuna Aykırılık         166

a-İşveren Açısından          166

aa-İşverenin Hukuki Sorumluluğu 166

bb-İdari ve Cezai Yaptırımlar         170

b-İşçinin Başvurabileceği Hukuki Yollar      171

aa-Genel Olarak  171

bb-Çalışmaktan Kaçınma Hakkı  172

cc- İş Sözleşmesini Feshetme Hakkı: Haklı Nedenle Fesih      174

aaa- Genel Olarak              174

bbb-Sağlık Nedenleriyle Fesih         176

ccc-Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Uymayan Haller  ve Benzerleri 

      Sebebiyle Fesih             181

III-Dürüstlük Kuralı Açısından       187

1-Genel Olarak    187

2-İşverenin Yönetim Yetkisinin Kullanılmasında       188

3-İşçinin İş Görme Borcu Açısından             196

4-İşçinin İtaat Borcu Açısından     198

IV-Eşitlik İlkesi Açısından               199

V-İş Sağlığı ve Güvenliğinin Kurumsal Yapısı ve Denetim Organlarının Rolü    208

VI-Sendikaların Rolü        212

VII- İspat ve Deliller          214

• 5. SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU BAKIMINDAN 219

I-Genel Olarak     219

II- İş Kazası Açısından     222

III-Meslek Hastalığı Açısından      229

GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ    235

YARARLANILAN KAYNAKLAR 241